Badania w 2021 roku w ramach projektu pt. „Straszny swąd spalenizny – archeologiczne badania miejsca kaźni w chojnickiej Dolinie Śmierci”
Badania przeprowadzone w 2020 roku w ramach projektu naukowego pt. „Archeologia Doliny Śmierci” doprowadziły do odkrycia licznych materialnych śladów zbrodni drugowojennych w Dolinie Śmierci. Najważniejszym ich rezultatem było zlokalizowanie miejsca zalegania spalonych szczątków ludzkich wraz z towarzyszącymi im artefaktami oraz fragmentami spalonego drewna użytego do budowy stosu. Z materiałów archiwalnych wynikało, że znalezisko należy łączyć z masowym mordem, do którego doszło pod koniec stycznia 1945 roku na północnych obrzeżach Chojnic. Wtedy to kolumna polskich więźniów została doprowadzona do Doliny Śmierci, tam ofiary zostały pozbawione życia, a ich ciała – jak przypuszczali niektórzy mieszkańcy Chojnic i okolic w trakcie późniejszych przesłuchań – spalono na stosie w celu uniemożliwienia identyfikacji ofiar. Miały o tym świadczy „straszny swąd spalenizny” oraz unosząca się łuna światła nad Doliną Śmierci pod koniec stycznia 1945 roku.
Celem projektu naukowego pt. „Straszny swąd spalenizny” – archeologiczne badania miejsca kaźni w chojnickiej Dolinie Śmierci jest przebadanie tego miejsca przy wykorzystaniu metod i narzędzi archeologicznych, poddanie odnalezionego materiału dowodowego/zabytkowego (np. kości ludzkie, rzeczy osobiste ofiar, łuski i pociski, drewno ze stosu, próby glebowe itd.) specjalistycznym analizom laboratoryjnym. Co należy wyraźnie i jasno podkreślić, działania projektowe będą realizowane przy ścisłej współpracy i wsparciu merytorycznym i finansowym Instytutu Pamięci Narodowej – Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku. Z kolei studia etnograficzne dotyczące oddolnych inicjatyw społecznego upamiętnienia tej konkretnej przestrzeni będą stanowić uzupełnienie prac projektowych.
Badania w 2020 roku w ramach projektu pt. „Archeologia Doliny Śmierci”
Dolina Śmierci to zwyczajowa nazwa obecnych terenów północnych granic miasta Chojnice w województwie pomorskim. W pierwszych miesiącach trwania II wojny światowej okoliczne pola były wykorzystywane przez Niemców jako miejsca egzekucji mieszkańców Chojnic i regionu. Ciała ofiar w większości przypadków były wrzucane do polskich rowów strzeleckich przygotowanych w 1939 roku na wypadek wojny. Niektóre zeznania świadków sugerują także, że około połowy stycznia 1945 roku nieopodal Krajowych Zakładów Opieki Społecznej zamordowano kilkuset Polaków, których ciała następnie spalono. Mimo usilnych prób utrzymywania egzekucji w tajemnicy i tuszowania śladów zbrodni, lokalni mieszkańcy wiedzieli o mordach, które miały miejsce. To właśnie już w czasie II wojny światowej została ukuta nazwa Dolina Śmierci. Zeznania i wspomnienia świadków wydarzeń z Doliny Śmierci zostały wykorzystane jesienią 1945 roku, kiedy podjęto się prac ekshumacyjnych. Z dwóch miejsc, w których dochodziło do egzekucji udało się wydobyć szczątki zaledwie 168 osób. Byli wśród nich: lokalna inteligencja, pensjonariusze Krajowych Zakładów Opieki Społecznej oraz przedstawiciele chojnickiej społeczności żydowskiej.
Obecnie jednak brakuje wiedzy, gdzie dokładnie znajdowały się okopy i z których ich odcinków ekshumowano szczątki poległych. W rzeczywistości nie jest znana także lokalizacja miejsca, gdzie – według zeznań świadków – palono ciała ofiar. Wszystkie te działania musiały pozostawić materialne ślady w lokalnym krajobrazie. Główne założenie niniejszego projektu mówi, że dzięki wykorzystaniu zespołu archeologicznych metod nieinwazyjnych (lotnicze skanowanie laserowe, analiza historycznych zdjęć lotniczych i zobrazowań satelitarnych, badania powierzchniowe przy użyciu wykrywaczy metali, badania geofizyczne) oraz inwazyjnych weryfikacji terenowych (badania sondażowe) możliwe będzie namierzenie linii dawnych okopów, w których mogą znajdować się szczątki zabitych; miejsc gdzie palono ciała celem zatuszowania zbrodni, jak i tych fragmentów rowów, z których ekshumowano poległych. Powojenne prace ekshumacyjne nie były badaniami stricte naukowymi. Odbywały się w pośpiechu, wiele mniejszych kości ludzkich nie podejmowano, nie wykonywano dokładnej dokumentacji fotograficznej i rysunkowej. Pozyskane dane terenowe będą zintegrowane w systemie informacji przestrzennej (GIS). Kompleksowe badania archeologiczne w Dolinie Śmierci byłby pierwszymi tego rodzaju badaniami na tym terenie. Wartością dodaną projektu będą badania etnograficzne wykorzystujące metody pogłębionego wywiadu oraz obserwacji uczestniczącej w celu rozpoznania motywacji, wartości i znaczenia Doliny Śmierci dla wolontariuszy biorących udział w badaniach terenowych, osób odwiedzających archeologów w trakcie prac w Dolinie Śmierci, jak i wybranych mieszkańców miasta.