Archeologia Doliny Śmierci
9 maja 2020 roku rozpoczęły się badania naukowe pod kierownictwem dr Dawida Kobiałki dotyczące niemieckich, masowych mordów, do których dochodziło w czasie II wojny światowej w Dolinie Śmierci. Składały się one z trzech elementów: 1) analizy źródeł historycznych związanych z egzekucjami na północnych obrzeżach miasta w latach 1939-1945, 2) zebrania wspomnień, relacji oraz dokumentów wśród mieszkańców Chojnic i okolic, które mogły mieć związek z wydarzeniami na Polach Igielskich, 3) przeprowadzeniu badań archeologicznych mających na celu odnalezienie materialnych śladów niemieckich zbrodni na polskiej ludności.
Prace archeologiczne obejmowały analizę pochodnych produktów lotniczego skanowania laserowego, zinterpretowanie zdjęć lotniczych oraz przeprowadzenie prospekcji geofizycznej, która obejmowała rozpoznanie geofizyczne, magnetyczne oraz elektrooporowe. Następnie poszukiwano przedmiotów z czasów II wojny światowej za pomocą wykrywaczy metali. Zwieńczeniem zeszłorocznych działań było założenie wykopów sondażowych w wybranych częściach Pól Igielskich.
Do przełomowego odkrycia doszło 13 czerwca 2020 roku, kiedy to w trakcie poszukiwań natrafiono na spalone szczątki ludzkie oraz liczne artefakty, wśród których były m.in. łuski i pociski od niemieckiej broni krótkiej, monety, guziki cywilne czy też nadpalony fragment aluminiowej łyżki. Pośród zabezpieczonych dowodów były dwie złote obrączki: jedna należała do mężczyzny, właścicielem drugiej była kobieta. Zespół badawczy nie kontynuował dalszych prac w miejscu znalezienia szczątków ludzkich. Następnie poinformowano o zdarzeniu Instytut Pamięci Narodowej, czego wynikiem było wszczęcie oficjalnego śledztwa na okoliczność masowego mordu, do którego doszło pod koniec stycznia 1945 roku w Dolinie Śmierci.
Prokuratorzy i historycy IPN pod kierownictwem prokuratora Tomasza Jankowskiego oraz zespół naukowców zebranych przez dr Dawida Kobiałkę wrócili do Doliny Śmierci 31 maja 2021 roku. Tego dnia rozpoczęto prace ekshumacyjne mające na celu podjęcie spalonych szczątków ludzkich z grobu, który odkryto rok wcześniej. W wyniku przeprowadzonej ekshumacji pozyskano niemalże tonę spalonych szczątków ludzkich. Dzięki wykorzystaniu nowoczesnych technik polowych udało się odkryć ponad 4250 artefaktów, z których duża część to rzeczy osobiste ofiar. Wśród nich są chociażby: obrączki, sygnety, pierścionki, fragmenty różańców, medaliki z wyobrażeniem Matki Boskiej, elementy obuwia, monety, okulary i ich fragmenty czy też różnego rodzaju wojskowe i cywilne guziki. W trakcie badań zabezpieczono także drewno oraz spalone jego elementy w postaci węgli, które Niemcy użyli do budowy stosu ciałopalnego – na nim palono zwłoki ofiar, co było formą tuszowania śladów zbrodni. Także pobrane próby glebowe mają pomóc naukowcom w rekonstrukcji przebiegu i okoliczności samego mordu, do którego doszło pod koniec wojny w Dolinie Śmierci.
Z kolei dr Dariusz Burczyk z gdańskiego IPNu w wyniku swoich badań archiwalnych stworzył listę ponad 120 osób, które Niemcy mogli doprowadzić w drugiej połowie stycznia 1945 roku do chojnickiej Doliny Śmierci. Odnalezione obrączki oraz inicjały wraz z datami zawarcia związku małżeńskiego znajdujące się na ich wewnętrznych stronach pozwoliły na chwilę obecną ustalić tożsamość dwóch ofiar. Damska obrączka odnaleziona w 2020 roku należała do Ireny Szydłowskiej – kurierki Armii Krajowej z Grudziądza. Jedna z obrączek odkrytych w tym roku była własnością Anny Stołowskiej, która wraz z mężem i trójką dzieci – jak odkrył dr Dariusz Burczyk – została zatrzymana przez grudziądzkie Gestapo w nocy z 16 na 17 stycznia 1945 roku. Nikt z rodziny wojny nie przeżył. Jest wielce prawdopodobne, że wszyscy oni stracili życie w Dolinie Śmierci.
Skala i rozmiar odkryć dokonanych w ciągu dwóch ostatnich lat w Dolinie Śmierci oraz multidyscypliarny charakter badań, w które zaangażowanych jest kilkunastu naukowców ma docelowo pozwolić na identyfikację kolejnych ofiar zamordowanych na północnych obrzeżach miasta.
Podziękowania
Badania w 2020 roku dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. Finansowo prace wspierał także Instytut Archeologii i Etnologii PAN oraz Urząd Miasta Chojnice.
Z kolei badania w 2021 roku dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury. Finansowo prace wspierał także Urząd Miasta Chojnice.
Osobne podziękowania należą są wolontariuszom z Grh Ziemi Krajeńskiej oraz Elbląskiemu Stowarzyszeniu Eksploracyjnemu Ilfing za aktywny udział w pracach terenowych i pomoc w opracowaniu pozyskanego materiału zabytkowego. Swoimi osobistymi ustaleniami na temat historii Doliny Śmierci podzielił się z zespołem badawczym także Andrzej Lorbiecki.
Mieszkańcy Chojnic, lokalne służby takie, jak: Ochotnicza Straż Pożarna w Chojnicach, Straż Miejsca w Chojnicach oraz Komenda Policji w Chojnicach pomagały w trakcie działań terenowych. Na sam koniec składam podziękowania żonie Annie, Danielowi Frymarkowi, Przemysławowi Zientkowskiemu, Karolowi Górnowiczowi za pomoc w organizacji, dokumentowaniu i promowaniu prac projektowych, ojcu Józefowi Kobiałke za poświęcenie czasu na stróżowanie w Dolinie Śmierci oraz wszystkich wolontariuszom, studentom, doktorantom oraz członkom zespołów projektowych, bez których nie udałoby się zrealizować prac terenowych.